خط رند ۹۱۲: زلزله بزرگ ۶.۵ بم استان کرمان در ۲۱ سال قبل در حالی رخ داد که تا قبل از آن هیچ زمینلرزه ای در آن به ثبت نرسیده بود و به باور متخصصان این حوزه با ملاحظات پیشگیرانه می توان ۵ تا ۱۰ برابر از میزان خسارت های جانی و مالی در سوانح طبیعی و انسانی کاست؛ چونکه واقعیت را نه می توان فراموش کرد و نه می توان با انعکاس آن از سر ستیز درآمد، با واقعیت ها باید با روش علمی مواجه شویم و به تدریج از ریسک ناشی از سوانح در کشور بکاهیم.
به گزارش خط رند ۹۱۲ به نقل از ایسنا، در ساعت ۵ و ۲۶ دقیقه زمینلرزه قوی و بسیار ویرانگر در شهر تاریخی بم استان کرمان با بزرگای گشتاوری ۶.۵ به وقوع پیوست. بررسی پژوهشگران حاکی از آنست که رخداد زمینلرزه ۵ دی ۱۳۸۲ بم ناشی از حرکت گسل “بم” بوده، در صورتیکه بررسی لرزه خیزی تاریخی بم نشان میدهد که هیچ زمینلرزه تاریخی در محدوده این شهر تا آن زمان گزارش نشده بود، شاهد این ادعا ارگ بم است که تا پیش از رخداد زلزله ۵ دی ۱۳۸۲، با بالاتر از ۲۰۰۰ سال قدمت تاریخی سالم باقی مانده بود.
بدین جهت متخصصان حوزه زلزله شناسی معتقدند که این منطقه با یک نبود لرزه ای روبه رو بوده است و این نبود لرزه ای با رخداد زلزله مخرب ۵ دی ماه آن سال در امتداد گسل بم به انتها رسید.
دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت و گو با ایسنا، در این زمینه اظهار داشت: زلزله ۵ دی ماه ۱۳۸۲ با تلفات رسمی ۲۶ هزار و ۲۷۱ نفر و حدود ۳۰۰۰ نفر تلفات افراد بدون شناسنامه و مهاجران غیرقانونی، از نظر تعداد کشته نسبت تلفات به جمعیت تحت تأثیر زلزله، در تاریخ ایران رکورد دار است! ما در یک زلزله با بزرگای ۶.۵، حدود یک سوم از جمعیت حدود ۱۱۰ هزار نفری شهر بم را از دست دادیم!
وی افزود: سوانح طبیعی ایران طی سده گذشته حدود یکصد هزار نفر (سالی حدود ۱۰۰۰ کشته بطور متوسط) برجای گذاشته اند که حدود ۹۰ درصد آنها در زمینلرزه ها جان باخته اند. خسارت مالی سوانح طبیعی در سال حدود ۳ میلیارد دلار است که حدود ۱.۵ میلیارد دلار از آن به خسارت های مستقیم از خشکسالی مربوط است. لطمه مستقیم اقتصادی ایران برای بازه ۳۲ ساله ۲۰۲۲ -۱۹۹۰ حدود ۳۰ میلیارد دلار برآورد شده است. این مساله نشان میدهد که در دهه های اخیر با معرضیت بیشتر، میزان لطمه پذیری ما نیز بالا رفته و خسارات سالانه ما در۳۰ ساله اخیر در حدود سه برابر خسارات سالانه ما در ۷ دهه ماقبل آن شده است. با توجه به این که در آینده بدون شک بیشترین جمعیت ایران، شهرنشین خواهند بود، چگونگی توسعه شهرها در آینده ایران بسیار مهم و حساس است.
زارع با تأکید بر این که روندی که حالا در کشور ما دنبال می شود، باتوجه به افزایش معرضیت جمعیت به مخاطرات طبیعی، به دلیلهای مختلف به افزایش خطر در مقابل سوانح طبیعی می انجامد، اشاره کرد: تحولات جمعیتی در ایران نمایانگر افزایش هر چه بیشتر جمعیت شهرنشین و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگتر (برخوردارتر) است. بر پایه آمار بانک جهانی، دگردیسی جمعیت در ایران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ نشان میدهد که تمرکز جمعیت در شهرهای با جمعیت بالاتر از یک میلیون نفر از ۱۲ و نیم میلیون در سال ۱۳۶۹ به حدود ۲۱ و نیم میلیون در سال ۱۳۹۵ رسیده است. این در حالیست که نرخ افزایش این جمعیت در ضمن یک “دهه” (در دهه اول طی سالهای ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹) در شهرهای بزرگ کلا حدود ۳ درصد بوده و این میزان با رشد جمعیت شهرهای بزرگ بصورت “سالانه” در ضمن سالهای ۱۳۸۹ لغایت ۱۳۹۵ برابری می کند! این مساله نشان میدهد که آهنگ رشد جمعیت شهرهای بزرگ خصوصاً در ۶ سال اخیر شتاب خاصی گرفته است.
این محقق حوزه زلزله اشاره کرد: آن چه بصورت بلند مرتبه سازی در کشور (و از تمامی جا سریع تر و مهمتر در تهران) دنبال می شود، بدون لحاظ کردن فضای دسترسی و امکان تردد، سبب تمرکز ساختمان ها در مناطق شهری و به تدریج کندتر کردن امکان دسترسی به این نواحی می شود.
توسعه شهری در حریم خطرناک گسل های شهری
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی، اضافه کرد: در شهرهای فعلی ایران که بسیاری در پای دامنه ها و به ناچار در کنار و یا بر روی پهنه گسل های فعال قرار گرفته اند، با توسعه شهرسازی در حریم خطرناک گسل های فعال مواجهیم، مانند آن چه خصوصاً در ۳۳ سال اخیر در شمال تهران و تبریز رخ داده است.
زارع اشاره کرد: بیشتر شهرهای بزرگ و با جمعیت بالاتر از یک میلیون نفر ایران بر روی مخروط افکنه های بزرگی قرار گرفته اند که در مرز گسله بین کوه و دشت راه اندازی شده اند و تا حالا اطلاع علمی و دقیق از ضخامت آبرفت ها از بیشتر این محدوده های شهری در دسترس نیست.
استقرار یک سوم ساختمان های بلندمرتبه پایتخت بر روی پهنه گسلی
زارع تصریح کرد: در تهران حدود ۱۰۰۰ ساختمان بلندمرتبه وجود دارد که حدود ۴۸۰ ساختمان بلندمرتبه در سالهای ۱۳۹۶-۱۳۸۴ راه اندازی شده است. بنا بر اعلام وزارت راه و شهرسازی ۲۵ درصد از ۹۷۹ ساختمان در مناطق با بافت عمدتاً فرسوده مانند مناطق ۱۱، ۱۲، ۱۷، ۱۸ و ۱۹ شهرداری تهران هستند، یعنی همان جایی که ساختمان پلاسکو در آن وجود داشت.
وی اظهار داشت: با ملاحظات پیشگیرانه می توان بین ۵ تا ۱۰ برابر از میزان خسارت های جانی و مالی مورد اشاره در سوانح طبیعی و انسانی کاست. ضمن این که موارد یاد شده در فوق تنها سوانح لطمه زننده به کشور ما نیستند. اگر برمبنای برنامه ریزی علمی و اجرای این برنامه ها عمل نکنیم، میزان خسارت ها با افزایش جمعیت و افزایش تعداد خودرو ها به تدریج بیشتر می شود. واقعیت را نه می توان فراموش کرد و نه می توان با انعکاس آنها از سر ستیز درآمد، باید با واقعیت ها با روش علمی مواجه شویم و به تدریج از ریسک ناشی از سوانح در کشور بکاهیم.
