خط رند ۹۱۲: در سالی که گذشت فناوری ها ودستاوردهای فضایی دانش انسان از جهان را گسترش دادند و فرصتی برای مطالعه سیارات فراهم کردند.
به گزارش خط رند ۹۱۲ به نقل از مهر، در سالی که گذشت حوزه هوا وفضا شاهد تحولات بسیاری بود. پیشرفت و فعالیت در این زمینه بیشتر حاصل رقابت آمریکا و روسیه بود که در سالهای اخیر چین نیز به آن افزوده شد. اما در سال قبل قدرت های نوظهوری دراین زمینه شکوفا شدند. علاوه بر چین، هندوستان و ژاپن نیز وارد رقابت برای فتح ماه شدند. از طرف دیگر اسپیس ایکس فناوری های فضایی بیشتری توسعه داد و قابلیت تماس و ارسال پیامک با ماهواره بطور مستقیم را آزمایش کرد و تعداد پرتاب های فضایی را افزایش دادو حتی به ۳ بار در روز رساند. همین طور تلسکوپ های قدرتمندو ابزارهای فضایی به اکتشافات مهمی رسیدند. آن چه در زیر می خوانید قسمتی از مهم ترین رویدادهای فضایی در سال قبل است:
رشد صنعت فضایی ژاپن از پرورش جنین موش تا فتح ماه
محققان ژاپنی اعلام نمودند جنین موش در ایستگاه فضایی بین المللی پرورش یافته و بطور نرمال رشد کرده است. این تحقیق نشان دهنده امکان تولید مثل انسان در فضا است. آنها در آگوست ۲۰۲۱ میلادی نطفه های یخ زده موش را به ایستگاه فضایی بین المللی فرستادند.
محققان در این زمینه می گویند: این آزمایش بطور واضح نشان داد گرانش تاثیر زیادی در رشد نطفه ندارد.
البته این تنها دستاورد فضایی ژاپن درسال گذشته نبود. فضاپیمای ژاپنی به نام SLIM که در سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی به فضا پرتاب شده بود روز کریسمس به مدار ماه رسید. بطور دقیق تر یک موشک H-2A ژاپنی همراه لندر ماه SLIM و تلسکوپ فضایی XRISM از مرکز فضایی تانگشیما به فضا پرتاب شد. این لندر حدود یک ماه بعد روی سیاره فرود آمد.
موفقیت آمیز بودن این تلاش تاریخی است زیراتا پیش از ژاپن، فقط ۴ کشور اتحاد جماهیر شوروی، آمریکا، چین و هند توانسته اند فضاپیمایی را به آرامی روی سیاره فرود بیاورند.
SLIM با طول ۲.۷ متر در ۶سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی همراه XRISM(یک تلسکوپ فضایی اشعه ایکس قدرتمند) به فضا ارسال شد. نکته جالب آنکه سازمان فضایی ژاپن اعلام نمود لندر SLIM بطور غیرمنتظره ای یک شب سرد ماه را دوام آورده و باردیگر با زمین ارتباط برقرار کرد.
هرچند ژاپن توانست بالاخره کاوشگری به ماه بفرستد اما همه کوشش های فضایی آن موفقیت آمیز نبود. در آوریل ۲۰۲۳ و پیش از پرتاب SLIM، شرکت ژاپنی Ispace ماژول Hakuto-R را به فضا پرتاب کرد و قرار بود این ماژول نخستین وسیله نقلیه ساخت شرکت خصوصی در جهان باشد که روی ماه فرود آید. با این وجود، ارتباط با آن از بین رفت و گفته شد که احیانا هنگام برخورد با سطح ماه سقوط کرده است.
پس از بررسی ها مشخص شد دلیل این سقوط اختلال در سنسور ارتفاع کاوشگر بوده که درباره ی لبه یک دهانه ماه گرفتار سردرگمی شده بود.
هندوستان فاتح ماه و خورشید شد
در سال قبل هندوستان دستاوردهای بزرگی در حوزه اکتشافات فضایی به دست آورد. این کشور با ارسال ماهواره اشعه ایکس «پلاریمتر»( X-ray Polarimeter Satellite ) به فضا به دومین کشوری تبدیل شد که با بهره گیری از یک رصدخانه فضایی درباره ی سیاهچاله ها و دیگر اجسام کهکشانی تحقیق می کند.
علاوه بر آن چه گفته شد سازمان فضایی هندوستان در سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی فضاپیمای «آدیتیا L -۱» را به فضا فرستاد تا خورشید را مطالعه کند. بعد از آن ISRO اعلام نمود اولین رصدخانه خورشیدی این کشور بطور موفقیت آمیز به مدار در نظر گرفته شده رسید.
به طور دقیق تر فضاپیمای «آدیتیا L -۱» بطور ایمن به نقطه لاگرانژ L۱ رسید. این نقطه از فضا در فاصله ۱.۵ میلیون کیلومتری زمین قرار دارد.
این فضاپیما به ۷ ابزار علمی مجهز است که ۴ مورد آن بطور مستقیم به سمت خورشید هدف گرفته شده اند.
علاوه بر آن هندوستان ماموریت چاندرایان ۳ را انجام داد که طی آن لندر ویکرام همراه کاوشگر پراگیان به ماه فرستاده شدند تا ۲ هفته محیط اطراف محل فرود را بررسی نمایند.
با انجام این عملیات هندوستان به اولین کشوری تبدیل شد که فضاپیمایی در قطب جنوب ماه فرود می آورد. بعد از فرود ویکرام، لندر مذکور از دل آن خارج شد و محیط اطراف را بررسی کرد.
البته بعد از سپری شدن ۲ هفته که به مدت یک روز ماه است، شب در این سیاره فرا رسید. با شروع باردیگر روز در سیاره، کوشش های سازمان تحقیقات فضایی هند برای بیدار کردن لندر و کاوشگر بی نتیجه ماند.
ماموریت چاندرایان ۳ دستاوردهای مختلفی داشت که یکی از آنها کشف سولفور در قطب جنوب ماه بود.
تحلیل طیف سنجی نیز وجود آلومینیوم، کلسیم، آهن، کرومیوم و تیتانیوم روی سطح ماه را تایید می کند و اندازه گیری های بیشتر وجود منگنز، سیلیکون و اکسیژن را نیز ثابت کرده است.
علاوه بر آن چاندارایان ۳ موفق شده دمای ماه را در نزدیکی قطب جنوب این سیاره برای اولین بار اندازه بگیرد.
تلاش شرکت های خصوصی آمریکایی برای فرود روی ماه
آمریکا نیز سال قبل اهتمام کرد از بقیه کشورها عقب نماند و یک لندر رباتیک ساخت یک شرکت خصوصی Intuitive Machines را به فضا فرستاد. این لندر که ادیسه نام داشت در قطب جنوب ماه فرود آمد. این در شرایطی است که تا حالا هیچ فضاپیمای خصوصی روی ماه فرود نیامده بود.
ابزار فضایی دارای ۱۲ محموله همچون یک سیستم چهار دوربینی برای ثبت پروسه فرود لندر روی ماه بود.
این لندر در ۲۲ فوریه با زاویه ای نامناسب روی ماه فرود آمد و پنل های خورشیدی آن در وضعیتی بودند که نمی توانستند آفتاب را به شیوه درست دریافت نمایند. با این وجود لندر توانست چند تست را انجام دهد و پیش از به انتها رسیدن ماموریتش در یک هفته بعد تصاویری به زمین بفرستد.
مدیر ارشد اجرائی شرکت سازنده لندر در این زمینه اظهار داشت: ما حالا ادیسه در شروع شب ماه درحالت خواب قرار می دهیم و منتظر می مانیم تا مشخص شود پس از ظهور خورشید و شروع روز در ماه در ۳ هفته دیگر می توانیم آنرا از خواب بیدار نماییم یا خیر.
اما این شرکت آمریکایی در فروردین ماه ۱۴۰۳ اعلام نمود ادیسه هنگامیکه پنل های خورشیدی آن نور خورشید کافی برای روشن شدن رادیو دریافت نمودند، با زمین ارتباط برقرار نکرد. بدین سان ادیسه برای همیشه روی ماه خوابید.
پیش از ادیسه نیز یک شرکت خصوصی دیگر اهتمام کرد لندری به نام پرگرین به ماه بفرستد اما این تلاش با شکست روبرو شد. لندر شرکت آستروباتیک در ۸ ژانویه ۲۰۲۴ میلادی به فضا پرتاب شد اما مدت کوتاهی بعد از آزادسازی قسمت اول موشک، با اختلالی جدی روبرو شد. این مشکل نشتی سوخت بود که احتمال سفر پرگرین به ماه را از بین برد. اما این کاوشگر همچنان فعال ماند و ۱۰ محموله خودرا نیز فعال کرد. در نهایت این لندر بطور کنترل شده وارد جو زمین شد و برفراز آب های جنوب اقیانوس آرام سوخت.
ماموریت هلی کوپتر مریخی ناسا پایان یافت
یکی از رویدادهای مهم فضایی سال قبل به انتها رسیدن عمر و ماموریت بالگرد مریخی نبوغ بود. این هلی کوپتر ابتدا قرار بود یک ماه روی مریخ فعالیت کند و فقط ۵ پرواز انجام دهد اما در نهایت ۷۲ پرواز انجام داد.
نبوغ در آوریل ۲۰۲۱ میلادی در دل کاوشگر استقامت به مریخ سفر و در آسمان سیاره پرواز کرد. هلی کوپتر ناسا اولین ابزاری بود که در یک سیاره دیگر پرواز می کرد. قرار بود نبوغ امکان ساخت هلی کوپتری که بتواند در وضعیت مریخ پرواز کند را نشان دهد اما ابزار کوچک ناسا بیش از هزار روز مریخی فعال ماند و در ۴۸ منطقه هوایی مختلف پرواز کرد.
به گفته ناسا ۱۸ ژانویه ۲۰۲۴ میلادی پایان فعالیت نبوغ روی مریخ بوده است. در پروازی که پیش از این تاریخ انجام شد، ابزار بطور اضطراری فرود آمد و مکان یابی آن ممکن نبود. بعداً مشخص شد یکی از تیغه های پروانه بالگرد کنده شده و ابزار دیگر قادر به حرکت نبوده است.
حضور چین در مدار زمین از هزار روز گذشت
در سالی که گذشته چین نیزدر حوزه فضایی پیشرفت های زیادی داشت. یکی از با اهمیت ترین این دستاوردها به سرعت. انتقال داده از فضا به زمین مربوط بود. شرکت دولتی «چانگ گوانگ ستلایت تکنولوژی» در چین اعلام نمود بطور موفقیت آمیزسرعت انتقال داده از فضا به زمین را ۱۰ برابر افزایش داده و به سرعت ۱۰ گیگابایت برثانیه رسانده است.
این پیشرفت با کمک لیزرهایی انجام شده که مانند حامل داده عمل و طیف وسیع تری نسبت به فناوری امواج مایکروویو فعلی فراهم می کنند. ارتقای قابل توجه پهنای باند سبب می شود تا فیلم هایی باکیفیت بالا فقط در یک ثانیه منتقل شوند و این روند ۱۰ تا هزار بار سریع تر از روش های ارتباطی مایکروویو فعلی است.
در کنار این مورد، چین به دستاورد مهم در مدار زمین نیز دست یافت. ماژول اصلی ایستگاه فضایی تیانگونگ چین بیش از هزار روز است که در مدار زمین قرار دارد و این نقطه عطفی برای صنعت فضایی چین بشمار می رود.
چین ماژول ۱۶.۶ متری تیان هه را همراه یک موشک لانگ مارچ ۵B در ۲۹ آوریل ۲۰۲۱ میلادی به فضا فرستاد و بدین سان پروسه ساخت ایستگاه فضایی ۳ ماژولی تیانگونگ شروع شد.
در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۴ میلادی ماژول مذکور به نقطه عطف هزار روز در مدار زمین دست یافت. ماژول های ونتیان و منگتیان در سال ۲۰۲۲ میلادی به آن متصل شدند و ایستگاه تیانگونگ به حالت T شکل گرفت.
ناکامی روسیه برای فرود روی ماه
در این میان با سرعت گرفتن رقابت فضایی میان کشورها و از طرف دیگراعلام برنامه آرتمیس ناسا برای ارسال باردیگر فضانوردان به ماه سازمان فضایی روسیه نیز اهتمام کرد از بقیه عقب نماند. در همین راستا این کشور فضاپیمای لونا ۲۵ را به ماه فرستاد. اما این تلاش با شکست روبرو شد. برای اینکه فضاپیمای لونا ۲۵ بعد از برخورد با سطح ماه از بین رفت.
لونا ۲۵ اولین ماموریت ماه روسیه در حدود ۵۰ سال اخیر بود که در ۱۰ آگوست سال جاری میلادی شروع شد و فضاپیمای آن ۶ روز بعد به مدار سیاره رسید. پیش بینی می شد این فضاپیما در نزدیکی قطب جنوب ماه فرود بیاید.
آژانس فضایی روسیه اعلام نمود قرار بود این فضاپیما در ۱۹ آگوست نیروی پیش رانش لازم برای تغییر مسیر و فرود روی ماه را دریافت کند. اما ارتباط با لونا ۲۵ قطع شد. تمام اقدامات درباب تعیین مکان فضاپیما و ایجاد ارتباط با آن در ایام ۱۹ و ۲۰ آگوست بی نتیجه بود.
اما دستاورد اصلی روسیه در سال قبل را می توان ثبت رکورد جهانی بیشترین مدت اقامت یک فضانورد در فضا توسط اولگ کانونکو از راسکاموس بود.
این مرد ۵۹ ساله در کل ۸۷۸ روز و ۱۲ ساعت خارج از اتمسفر زمین گذرانده که معادل حدوداً ۲ سال و نیم است.
کانونکو این نقطه عطف را در ایستگاه فضایی بین المللی جشن گرفت که از سال ۲۰۰۸ میلادی تا حالا ۵ بار به آنجا سفر کرده است.
این فضانورد در ۵ ژوئن به رکورد هزار روز اقامت در فضا دست یافت. تا اواخر سپتامبر مدت زمان اقامت وی در فضا به ۱۱۱۰ روز رسید که معادل بیش از ۳ سال است.
اسپیس ایکس معیارهای پرتاب فضایی را جابه جا کرد
همچنین در سالی که گذشت اسپیس ایکس بزرگترین ماهواره ارتباطی تجاری جهان بزرگترین ماهواره شرکت «ماکسار تکنولوژیز» به نام «ژوپیتر ۳» را به مدار زمین رساند. این پلت فرم ارتباطی به ناوگانی از ماهواره های «هیوز ژوپیتر» که اکنون در مدار زمین قرار دارند، پیوست. این ماهواره ها سرویس اینترنت را برای آمریکای شمالی و جنوبی فراهم می کنند.
اندازه ژوپیتر۳ بعد از پرتاب به اندازه عرض بال های یک هواپیمای تجاری (۴۰ تا ۵۰ متر) است.
در کنار این موارد شرکت فضایی مذکور ۶ ماهواره با قابلیت Direct to Cell را به مدار زمین فرستاد. این ماهواره ها دسترسی جهانی به ارسال پیامک و برقراری تماس برای موبایل های معمولی را فراهم می کنند. بعد از انجام این عملیات ایلان ماسک مدیر ارشد اجرائی اسپیس ایکس اعلام نمود با کمک این توانایی پیامک و سپس پست در شبکه ایکس ارسال کرده است.
از سوی دیگر این شرکت می خواهد با کمک موشک های چند بار مصرف متعدد، میزان پرتاب های فضایی خودرا افزایش دهد و در همین راستا امسال توانست چند پرتاب را در یک روز انجام دهد. این شرکت در اواخر سال شمسی در کمتر از ۲۴ ساعت ۳ ماموریت فضایی انجام داد و ۳ موشک فالکون ۹ برای ارسال خدمه کر و۸ به ایستگاه فضایی بین المللی و ۲ ماموریت برای ارسال ماهواره به مدار زمین انجام داد.
کشف سنگین ترین سیاه چاله فضایی
محققان سنگین ترین جفت ابرسیاه چاله اندازه گیری شده را رصد کردند که حجم کل آن ۲۸ میلیارد برابر خورشید است.
فرضیه دو ابرسیاه چاله درحال ادغام از مدت ها قبل مطرح شده، اما هیچگاه رصد نشده بود. طبق این فرضیه هنگامیکه دو کهکشان با یکدیگر برخورد می کنند، با هم تعامل می کنند و در نهایت بعد از ادغام به یک ماهیت تبدیل می شوند.
گروهی از پژوهشگران جهت بررسی این فرضیه داده های تلسکوپ Gemini North در هاوایی را مطالعه کردند. آنها تصمیم گرفتند یک سیاه چاله دوتایی بسیار عظیم در کهکشان بیضوی B۲ ۰۴۰۲+۳۷۹ را کالبدشکافی کنند تا با انجام این کار، رازهای کیهانی پشت رقص به ظاهر راکد این سنگین وزن ها آشکار شود. پژوهشگران برای رصد عمیق تر داده های آرشیوی ابزارGMOS تلسکوپ را بررسی کردند.
مهم ترین یافته این تحقیق آن بود که حجم کل سیاهچاله دوتایی مانند یک سد گرانشی عمل می کند. این امر از ادغام دو سیاه چاله جلوگیری می کند اما آنها می توانند به علت یک میدان نیروی نامرئی گام نهایی را بردارند.
اقیانوس یخ زده زیر سطح مریخ
مدارگرد مارس اکسپرس اروپا آژانس فضایی اروپا(ESA) مقداری آب در مریخ کشف کرده که برای پوشاندن این سیاره در اقیانوسی به عمق ۱.۵ تا ۲.۷ متر کافی است. این مخزن آبی به شکل یخ غبار آلود زیر خط استوای سیاره سرخ قرار گرفته است. توماس واترز از انستیتو اسمیتسونیان آمریکا در بیانیه ESA نوشته است: جالب آنکه سیگنال های رادار با آن چه که تصور می کردیم از لایه یخ ببینیم، همخوانی دارد. رسوبات یخ ضخیم هستند و حدود ۳.۷ کیلومتر زیر زمین امتداد دارند. روی آنها پوسته ای سخت شده از خاکستر و غبار خشک به ضخامت چند صد متر قرار دارد. یخ موجود بطورکامل خالص نیست و مقدار زیادی غبار در آن مخلوط شده است
کشف سیاره غیر ممکن
محققان یک سیاره کشف کردند که بسیار بزرگ تر از ستاره خود است و بر طبق دانش فعلی، وجود آن نا ممکن است.
سیاره مذکور ۱۳ بار بزرگ تر از خورشید است و دور ستاره ای مدار می زند که ۹ بار کوچک تر از خورشید است. چنین نسبت اندازه بین سیاره و ستاره بیش از ۱۰۰ بار بیش از نسبت اندازه زمین و خورشید است.
این اولین باری است که سیاره ای با چنین حجم وسیعی مشاهده شده که دوره ستاره ای با این حجم کوچک مدار می زند. تفاوت اندازه این به اندازه ای زیاد است که پژوهشگران تصور نمی کردند چنین سیاره ای وجود داشته باشد.
رباتی که در فضا جراحی کرد
ربات spaceMIRA برای اولین بار عملیات جراحی در فضا را انجام داد. ۶ جراح از فاصله حدود ۴۰۰ کیلومتری در ایالت نبراسکا عمل جراحی را راهبری کردند. آنها چند عمل را روی یک بافت شبیه سازی شده در ایستگاه فضایی بین المللی در مدار زمین انجام داد.
ربات با وزن حدود ۰.۹ کیلوگرم و طراحی کوچک (به اندازه یک مایکروویو)، ابزاری سبک برای انجام جراحی است.
در عملیات نمایشی یک جراح ازراه دور، دستان ربات را کنترل کرد تا بافت شبیه سازی شده (ساخته شده از نوارهای لاستیکی) را کشش دهد و از دست رباتیک دیگر برای بریدن بافت الاستیک با قیچی استفاده شد.
کشت آزمایشی نخود در خاک ماه
محققان برای اولین بار در خاکی مشابه ماه نخود کشت کردند. جسیکا آتکین فارغ التحصیل دانشگاه A&Mتگزاس و یکی از مولفان پژوهش می گوید: خاک ماه مشابه زمین نیست.
خاک ماه برخلاف زمین فاقد مواد ارگانیک و مغذی و میکروارگانیسم هایی است که وجودشان برای رشد گیاه مهم است. این امر به چالش های دیگر کشت گیاه در فضا مانند کاهش گرانش، اشعه های کیهانی و عناصر سمی افزوده می شود.
اما آتکین و همکارانش معتقد بودند بعد از افزودن مخلوط کامپوست، خاصیت های شیمیایی و فیزیکی خاک تغییر می یابد و این امر ممکنست وجود میکروارگانیسم های مفید را تسهیل کند.
با این وجود این امر برای خاک ماه (که در ماموریت های آپولو به زمین آورده شده بود) روی سیاره ماه کافی نبود، بدین سبب آتکین و همکارانش از نوعی ماده مهندسی شده به نام «غباره ماه اصلاح شده» استفاده کردند که مواد زمین شناختی مانند مواد معدنی و اندازه ذرات مشخصه آنرا برای خاک ماه تکثیر کردند.
پژوهشگران دانه های نخود را به علت اندازه کوچک و مقاومت در مقابل فشار برای این آزمایش انتخاب و کشت کردند
در ۴ ماه بعدی، محفظه های کشت نخود در یک چادر با دمای کنترل شده، ذخیره شدند و پژوهشگران با آب خالص خاک را مرطوب کردند، ۱۲۰ روز طول کشید تا نخودها در این آزمایش رشد کنند، حال آنکه این مدت روی زمین ۱۰۰ روز است.
نشتی بخش روسی ایستگاه فضایی بین المللی
از بخش روسی ایستگاه فضایی بین المللی(ISS) برای سومین بار در یک کمتر از یک سال مایع خنک کننده در فضا پخش کرد.
با وجود آنکه مقامات روسی اعلام نموده اند نشتی مذکور خطری برای فضانوردان نیست، این امر سوالاتی درباره ی اعتبار برنامه فضایی کشور به وجود آورده است.
راسکاموس( آژانس فضایی روسیه)در پستی تلگرامی اعلام نمود: ماژول نائوکا بخش روسی ISS با نشتی مایع خنک کننده از مدار رادیاتور خارجی روبرو شده است. این ماژول در سال ۲۰۲۱ به ایستگاه فضایی بین المللی ارسال شد. هیچ تهدیدی برای خدمه و ایستگاه فضایی وجود ندارد.
