به گزارش خط رند ۹۱۲ از بالا که به ساختمان های تاریخی باقی مانده در وزارتخانه ارتباطات نگاه کنید، انگار دو هواپیمای آجری دوملخه برخلاف هم روی زمین نشسته اند؛ عمارتی تاریخی که هرچند یکی دو تالارش ۱۳ سال جدیدتر از بخش های قدیمی ترند، اما همان قدر ارزشمندند.
به گزارش خط رند ۹۱۲ به نقل از ایسنا، عمارت کلاه فرنگی «بیسیم» اولین مرکز ارتباطات رادیویی و تلگراف در کشور را قاجارها ساختند با معماری خاص دوره خودشان. مکانی که در زمان خود یک مرکز استراتژیک در کشور بود، هرچند امروزه در مرکز وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار گرفته و به واسطه استقرار آذری جهرمی – وزیر ارتباطات – و بخشی از کارمندان اداری این وزارتخانه در آن عمارت، همچنان می توان نام این منطقه را استراتژیک دانست؛ عمارتی تاریخی که بیشتر برپایه کلمات نوشته شده روی کاشی های آبی رنگ بالای سردرش یعنی «ساختمان بیسیم» به خصوص بین رسانه ای ها و رادیویی ها به این نام هم مشهور است. اما «عمارت کلاه فرنگی» نام قدیمی تری برای آن است بین مردم تهران قدیم. وقتی در سال ۱۳۰۱ در جاده قدیم شمیرانات یا خیابان کوروش کبیر (خیابان شریعتی) توسط پهلوی اول که در آن زمان وزیر جنگ بود ساخته شد بعنوان یک ساختمان مرکز ارتباطی در کشور توانست راهِ ارتباطی جدیدی بین ایران و دیگر کشورها باشد.
هرچند در میان خبرهای روزمره گاهی اوقات نامی از بناهای قدیمی در اختیار وزارت ارتباطات هم به گوش می رسد مانند خانه «مستوفی الممالک» یا «ساختمانِ قدیمی پستخانه چابهار»، اما هنوز ارتباطاتی ها لیستِ کاملی از بناهای تاریخی در اختیارشان ندارند و گویا اخیرا عزم شان را جزم کرده اند تا سراغ بناهای قدیمی تحت مالکیت خود در نقاط مختلف کشور بروند برای شناسایی و احیانا و ساماندهی.
لزوم ایجاد معاونت موزه و میراث فرهنگی در وزارت ارتباطات
جمال هادیان – رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات – به خبرنگاران میراث فرهنگی می گوید: بر مبنای صحبت هایی که با آقای وزیر داشته ایم و به دنبال علاقه ایشان به میراث فرهنگی، سفارش کرده انند که معاونتی به نام «موزه و اماکن تاریخی و میراث فرهنگی» در مجموعه روابط عمومی این وزارتخانه تعریف شود.
او با بیان این که هنوز اطلاعات کامل و جامعی از همه بناهای تاریخی و قدیمی در اختیار این وزارتخانه در سراسر کشور در اختیار نداریم، اظهار می کند: مقرر است در این معاونت، به دنبال شناسایی همه خانه ها و ساختمان های تاریخی باشیم که در اختیار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هست و نسبت به احیا و تعمیر آنها اقدام نماییم.
او به بزرگی و گستردگی این پروژه اشاره می کند و می گوید: وزارت ارتباطات به تنهایی نمی تواند این کار را انجام دهد؛ نیاز است سایر ارگان ها و سازمان ها وارد عمل شوند. وزیر ارتباطات بسیار به حوزه میراث فرهنگی علاقه مند است و تاکید دارد این ساختمان ها شناسایی و مرمت شوند.
یک هفته است از وجود عمارت پستخانه چابهار آگاه شده ام
هادیان نمونه این خانه های تاریخی را علاوه بر خانه «مستوفی الممالک» در تهران و «عمارت پستخانه» در چابهار عنوان می کند و می افزاید: تا یک هفته قبل هیچ اطلاعی از وجود این عمارت تاریخی در چابهار که تحت مدیریت شرکت پست منطقه است، نداشتیم. ازاین رو با خبرهای منتشرشده از وضعیت مرمت این بنا، از استان درخواست کردیم تا قرارداد امضاشده بین شرکت پست و طرف مزایده برای مرمت و تعیین کاربری این بنای تاریخی را به ما اعلام نماید تا آنرا به صورت کامل بررسی نماییم.
او می گوید: شرکت ملی پست ساختمان های تاریخی گوناگونی در خیلی از استان ها در اختیار دارد، چنان که ساختمان های تلگرافخانه در خیلی از نقاط کشور قرار دارند و می توانند کاربری داشته باشند چونکه دارای معماری ویژه ای هستند.
او تاکید می کند: باید دقت داشته باشیم تا تعمیرات و مرمت بر مبنای اصول میراث فرهنگی صورت گیرد. قبول داریم که میزان فعالیت ما در حوزه میراث فرهنگی در وزارت ارتباطات کافی نیست اما مهم آن است که این کار را شروع کرده ایم.
مستوفی الممالک نصیب شهرداری می شود؟
هادیان با بیان این که تا کنون ۷۰ وزیر در این وزارتخانه حضور داشته اند، ادامه می دهد: حتما ساختمان های تاریخی زیادی در اختیار این وزارتخانه است، اما تابحال به نسبت شناسایی آثار تاریخی، خانه «مستوفی الممالک» هم اکنون با مشارکت شهرداری تهران در حال مرمت و تعمیر ساختمان است.
او اما از انجام سه مناقصه برای خانه مستوفی الممالک خبر می دهد و می گوید: در یک سال قبل وزارت ارتباطات کوشش کرد تا مرمت و تعمیر این مجموعه و تعریف کاربری آن صورت گیرد. بنابراین، برپایه قانون مناقصه هایی برای تعیین شرکت های معتبر برگزار شد، اما با توجه به این که تابحال سه بار مناقصه برگزار شده به سبب تغییرات قیمت و تورم موجود هیچ یک از شرکت ها در این مناقصه ها شرکت نکرده اند.
وی در ادامه می گوید: هم اکنون با توافق هایی که با شهرداری تهران انجام شده، مقرر است با مشارکت شهرداری، ساختمان مستوفی الممالک تعمیر و بازسازی شود و کاربری جدیدی برای آن تعریف شود. امیدواریم در آینده نزدیک کار مرمت آن آغاز شود.
تلاش می نماییم در سال دست کم دو بار بازدید از کلاه فرنگی برنامه ریزی شود
رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات با تاکید بر این که ما به دنبال آن هستیم که در طول سال مردم در دو مرحله بتوانند از عمارت کلاه فرنگی در وزارتخانه بازدید کنند، می افزاید: به سبب این که این ساختمان در داخل وزارتخانه قرار گرفته با محدودیت هایی مواجه هستیم ولی در روز ارتباطات و یک روز در نوروز تلاش می نماییم تا این هماهنگی صورت گیرد تا مردم هم از این ساختمان تاریخی بازدید کنند.
تاریخ شفاهی وزارت ارتباطات با ۴۵ وزیر و معاون ارتباطاتی مستند شده
او با بیان این که بیشتر از یک سال است پروژه تاریخ شفاهی وزارت ارتباطات شروع شده می گوید: حتی از وزرا، معاونان و مدیران وزارتِ ارتباطات و فناوری اطلاعات قبل و پس از انقلاب برای بیان خاطرات و صحبت های خود در این زمینه دعوت کرده ایم که تا کنون حدود ۲۰۰ ساعت جلو دوربین ها نشسته اند و اسناد و مدارک و تجربیات خویش را اعلام و بیان کرده اند.
هادیان با بیان این که این فیلم ها در روابط عمومی در حال تدوین است اظهار می کند: مستند پیش از انقلاب آن هم اکنون تکمیل شده و مستند دوم که مربوط به پس از انقلاب و دوران دفاع مقدس است هم بزودی آماده پخش می شود. همینطور بخش سوم هم به مرکز اسدآباد همدان اختصاص پیدا کرده است.
او می افزاید: بزودی خیابان و باغ مشاهیر در محوطه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به نام این مسئولان قدیمی ایجاد می شود. متأسفانه در طول مستند تاریخ شفاهی وزارتخانه دو وزیر از بین ما رفتند که یکی از آنها کریم معتمدی آخرین وزیر پیش از انقلاب و بعدی مهندس اسلامی نخستین وزیر پس از انقلاب در این عرصه بود که فوت کرده اند.
به قول وی، تا کنون ۴۵ مدیر و وزیر در چارچوب ۱۰ مجموعه مستند و ۲۰ جلد کتاب تاریخِ وزارت ارتباطات و این بناهای تاریخی را مستند کرده اند.
وی همینطور می گوید: بزودی شاهد برگزاری مراسمی خواهیم بود که طی آن خیابان و باغی به نام مشاهیر با اسم تمام ۴۵ مدیر و وزیر که در این مستند حضور داشته اند در محوطه وزارت ارتباطات نام گذاری و افتتاح می گردد.
رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات همینطور از وجود یک آرشیو بزرگ از اسنادِ در اختیارِ این وزارتخانه خبر می دهد که نقص بزرگی در آن وجود دارد و ادامه می دهد: بخشِ زیادی از آرشیو تصویری و فیلم ها که حدود ۶۰ سال در مخابرات، پست و تلفن بود بر اثر اهمال و کم توجهی از بین رفته است و ما در حال جمع آوری باقی مانده این آرشیو هستیم.
وی همینطور در حین بازدید خبرنگاران از این عمارت قدیمی، با حضور روی بالکن این ساختمان تاریخی، مهم ترین اتفاق رخ داده در این بنای تاریخی و به خصوص بالکن آنرا «برگزاری اجلاسی چهارجانبه در این بخش از عمارت فرنگی» عنوان می کند و می گوید: اجلاس چهارجانبه وزرای ارتباطات ایران، آذربایجان، ارمنستان و روسیه هم در داخل ساختمان کلاه فرنگی و در این بالکن برگزار شده است.
به قول او، همینطور هشت درخت در داخل این وزارتخانه خشک شده که به دنبال تبدیل آنها به مجسمه های چوبی هستند.
شگفتی هایی که کلاه فرنگی برای مراجعان خارجی دارد
هادیان حتی به شگفتی ملاقات کنندگان خارجی وزیر ارتباطات در زمان حضور در این عمارت تاریخی اشاره می کند و می گوید: با تبدیل ساختمان کلاه فرنگی به دفتر کار وزیر ارتباطات، تغییراتِ کوچکی ایجاد و بنا مرمت شد، که حالا این ساختمان تاریخی محل ملاقات های وزیر شده است، به صورتی که وقتی وزرای ارتباطات کشورهای خارجی برای دیدار با وزیر به این ساختمان رجوع می کنند، زمان طولانی را صرف دیدن ساختمان موزه آن می کنند. وسایل و نوع معماری ساختمان کلاه فرنگی برای آنها شگفت آور است.
کلاه فرنگی چطور عمارت بیسیم شد
ابوالفضل مرشدزاده – کاخ دار – درباره آخرین وضعیت عمارت کلاه فرنگی «بیسیم» توضیح می دهد: از زمانی که وزیر دفتر کار خویش را در این ساختمان قرار داده، سبب شده تا اقدامات خوبی برای حفظ و احیای این ساختمان صورت گیرد. این ساختمان قدمت ۹۵ ساله دارد و در سال ۱۳۰۱ در دوره قاجار به دستور رضاخان که وزیر جنگ آن زمان بود، ساخته شد و بعد از دو سال این بنای تاریخی با معماری خاص بهره برداری شد.
او می افزاید: ابراهیم معمارباشی یکی از معماران پست و تلگراف بود که این ساختمان را ساخت و ساختمان های جانبی هم هر کدام چند سال بعد ساخته شدند و به صورت جالب و هنرمندانه به این ساختمان متصل شدند. بعد از آخر دوره اولین افرادی که برای آموزش به خارج اعزام شده بودند، رسماً این ساختمان توسط «مورس» و «تلگراف» به دنیا وصل شد و از سال ۱۳۰۵ به بعد ورژن های مختلف وسایل ارتباطی خریداری و در این مکان نصب شده است.
او با بیان این که عمارت کلاه فرنگی «بیسیم» بیشتر برای مقاصد نظامی ساخته شده، اظهار می کند: از دوره ی پهلوی اول از این مکان برای ایجاد یک فرستنده موج بلند استفاده می شود. در سال ۱۳۱۰ فرستنده موج کوتاه آمریکایی خریداری و از همین جا رادیو در ایران افتتاح شد.
مرشدزاده می گوید: در سال ۱۳۳۶ ژنراتوری بسیار پرقدرت نصب می شود که با استفاده از آن وسایل ارتباطی مختلفی در این مکان آغاز به کار می کنند و این عمارت کلاً تبدیل به یک فرستنده و دریافت کننده اطلاعات و ارتباطات می شود. با توسعه فضای ارتباطاتی باکس های فرانسوی هم برای این کار خریداری و به این مکان افزوده شد. این ژنراتور توسط سوخت گازوئیل کار می کرده و با منبع آب خنک می شده و با عنایت به دود و سروصدایی که داشته است و بیشتر از ۱۵ تا ۲۰ سال از آن استفاده شده، هیچ ترکی روی دیوارها ایجاد نشده است.
او حتی به سقف این مجموعه تاریخی هم اشاره می کند: سقف این عمارت یک شاهکار معماری با ۹۵ سال قدمت است که بازسازی آن از سال ۷۴ تا ۸۴ طول کشیده است و یک فرزکار متخصص هم دودی را که روی این سقف از کار با ژنراتور بوجود آمده بود پاک کرد.
وی در بخش دیگر توضیحاتش می گوید: در سال ۱۳۱۷ با بودجه ۸۰ هزار تومانی راه اندازی رادیو در ایران شروع می شود و در چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹ در این ساختمان رادیو به بهره برداری رسید. تا سال ۱۳۳۷ رادیو در این مکان فعالیت می کرد و از آن به بعد به ارگ به نام رادیو ایران منتقل شد.
او بیان می کند: ما به هفت زبان زنده دنیا اخبار را پخش می کردیم و نخستین گوینده رادیو هم «قدسی رهبری» بود که از بین ۱۰۰ نفر اول شد و حقوق ماهیانه اش هم ۱۰۰ تومان بود. گوینده های فارسی زبان ماهانه ۱۰۰ تومان و خارجی ها ۵۰ تومان دریافت می کردند و یا ارکستر ایرانی ۲۸۰ تومان دریافت می کرد و ارکسترهای خارجی ۱۵۰ تومان دریافت می کردند. در نهایت ۴۴ نفر در رادیو فعالیت داشتند که هر کدام حقوق خاص خویش را دریافت می کردند و اسناد آن هم موجود است. در کل می توان گفت کار ارتباطات در ایران از همین ساختمان شروع شده و یکی از تلگراف های مهمی که در آن زمان به این ساختمان فرستاده شد تبریک نوروز سال ۱۳۱۷ توسط هیتلر به پهلوی اول بود که در این ساختمان تلگراف آن دریافت شد.
ساختمانی تاریخی با مقاومتِ هفت ریشتری در مقابل زلزله
مرشدزاده همینطور درباره استقامت این بنای تاریخی می گوید: برپایه اعلام کارشناسان استقامت آن شش تا هفت ریشتر در مقابل زلزله است.
