به گزارش خط رند ۹۱۲، «واکاوی ظرفیتهای دیوان حافظ برای عرضه به نوجوانان» عنوان طرح پسادکتری سمانه اسدی است که با راهنمایی کاووس حسن لی استاد دانشگاه شیراز و مدیر کرسی پژوهشی حافظ و با حمایت بنیاد ملی علم ایران به پایان رسیده است.
به گزارش خط رند ۹۱۲ به نقل از ایسنا، اسدی با مدرک دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسی -ادبیات غنایی از دانشگاه شیراز در رابطه با علت شکل گیری این طرح، اظهار داشت: در چند دهه اخیر، ظرفیتهای ادبیات کهن، بخصوص آثار بزرگان ادب فارسی، برای عرضه به نوجوانان در کانون توجه قرار گرفته است؛ اما با این که دیوان حافظ یکی از گران بهاترین گنجینه های ادبی و فرهنگی ایرانی ها به حساب می آید، تا پیش از این، نه اثری خلاقانه با استفاده از ظرفیتهای آن برای این گروه سنی نگارش یافته و نه پژوهشی در پیوند با آن انجام شده بود.
وی افزود: ازآنجاکه مخاطب اصلی دیوان حافظ بزرگسالان هستند، این پرسش مطرح می شود که آیا نوجوانان هم می توانند با بخشی از اشعار او ارتباط بگیرند و درکی از آن داشته باشند یا خیر؟ یافتن پاسخ این پرسش به شکل گیری اولین پژوهش در این حوزه انجامید.
این پژوهشگر در رابطه با روش پژوهش، اظهار داشت: این پژوهش از دو طریق پی گرفته شد؛ یکی مطالعه منابع معتبر و در رابطه با مبحث و بررسی توصیفی تحلیلی آن و دیگری تدوین و توزیع پرسشنامه ای علمی برای آگاهی از میزان آشنایی و درک نوجوانان از دیوان حافظ و شناخت دیدگاهشان در رابطه با شخصیت و اشعار او.
اسدی در ادامه بیان نمود: مطالعه منابع معتبر در دو حوزه روانشناسی و حافظ شناسی و تحلیل یافته ها نشان داد اشتراکاتی میان خصوصیت های دوره نوجوانی و خیلی از ابیات حافظ وجود دارد که مناسب بودن آنها را برای نوجوانان تأیید می کند. بعضی از ظرفیتهای دیوان حافظ برای عرضه به نوجوانان عبارتند از: پرداختن به موضوعات و مفاهیمی مانند کوشش برای شناخت خود و یافتن معنای زندگی، آرمان گرایی، مسائل اخلاقی و اجتماعی، عشق و دوستی (که از خصوصیت های دوره نوجوانی هم هستند)، تعدد و تنوع شخصیت ها (انسانی و غیرانسانی) و شیوه پردازش آنها در کنار فضای روایت گونه و نمایشی بعضی از سروده ها.
وی ادامه داد: با عنایت به این ظرفیت ها میتوان به بخشی از نیازهای معنوی نوجوانان پاسخ مناسب داد؛ نیازهایی همچون داشتن فضایی امن برای گفتگوی درونی، اندیشیدن به حقیقت ها و احتمالات و خیال پردازی؛ داشتن دوستی امن و صمیمی، با احساسات و دغدغه های مشترک؛ دستیابی به استقلال عمل در کنار بهره مندی از راهنمایی افراد مطمئن و آگاه؛ احتیاج به هویت یابی و خداشناسی و دستیابی به معنای زندگی.
به قول اسدی، ۴۰۱ نفر از نوجوانان مناطق متعدد ایران به پرسشنامه ای که روایی و پایایی آن بررسی و تأیید شده بود، پاسخ داده اند.
وی در رابطه با یافته های حاصل از بررسی این نظرسنجی اظهار داشت: نتایج پژوهش نشان داده است نوجوانان شرکت کننده در نظرسنجی، بیت هایی با مبحث دوستی را بهتر از دیگر شعرهای انتخابی دیوان حافظ درک می کنند و محبوب ترین اشعار حافظ ازنظر آنها شعرهایی است که با مبحث عشق و دوستی سروده شده است. آنها به شخصیت حافظ و دیوانش علاقه مندند و دوست دارند بیشتر با او و افکار و اشعارش آشنا گردند. ۹۵درصد شرکت کنندگان، اشعار انتخابی حافظ را در شمار آثار مناسب برای هم سن وسالان خود دانسته و ۸۱/۷۲ درصدشان میزان سودمندی این سروده ها را برای نوجوانان، زیاد و بسیار زیاد برشمرده بودند.
اسدی مهم ترین دلایلی را که نوجوانان برای علاقه مندی خود به شعرهای حافظ بیان کرده اند، برشمرد و اضافه کرد: تنوع موضوعات، زبان شیرین، دلنشینی و آرامش بخش بودن شعرها، دریافتنی بودن مفهوم خیلی از بیت ها، منطبق بودن اشعار با حقیقت جهان و زندگی، پرمفهوم بودن آنها، ارزشمندی پندها و نشان دادن راه ورسم درست زندگی به خواننده.
وی تصریح کرد: بدیهی است منظور از امکانِ بهره مندی نوجوانان از دیوان حافظ، درک تمام وکمال ظرافت ها و پیچیدگی های لفظی و معنوی این اثر از جانب آنان نیست؛ مقصود آن است که مشترکاتِ مفهومی بخشی از سروده های حافظ با خصوصیت هایی از دوره نوجوانی، می تواند این اثر را در شمار آن دسته از آثار کهن ادب فارسی قرار دهد که قابلیت عرضه به نوجوانان را دارند. درک لایه نخست خیلی از بیت های حافظ برای نوجوانان امکانپذیر است و هرچه دانش زبانی و ادبی نوجوان و توانایی درک مطلب وی در طول دوران تحصیل و پشت سرگذاشتن سالهای نخستین دوره نوجوانی بیشتر شود، میزان درک و دریافت و بهره مندی او از شعر حافظ هم می تواند افزایش یابد.
به نقل از روابط عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، اسدی افزود: افزون بر این، همان گونه که در دهه های اخیر، شکل گیری آثار ادبی (بازنویسی، بازآفرینی و…) و هنری (پویانمایی و…) بر مبنای آثاری همچون شاهنامه، کلیله ودمنه، بوستان، گلستان، خمسه نظامی، منطق الطیر، مثنوی و…، باعث بیشترشدن آشنایی و پیوند نوجوانان با این متون و درک و بهره مندی آنان از ادبیات کهن فارسی شده، شکل گیری آثاری با محوریت اشعار حافظ هم می تواند چنین نتایجی در بر داشته باشد. یافته های این پژوهش نشان داده است این توانایی در دیوان حافظ وجود دارد؛ اما تابحال آن گونه که بایسته است، به آن پرداخته نشده است.
این پژوهشگر در رابطه با کاربرد پژوهش خود اظهار داشت: نتایج این پژوهش می تواند برای همه افراد و نهادهایی که در پیوند با نوجوانان هستند، سودمند باشد. آنها می توانند با استفاده از ظرفیتهای دیوان حافظ، شیوه هایی تازه و متفاوت را در برنامه ریزی های آموزشی و تربیتی و خلق آثار ادبی و هنری برای نوجوانان تجربه کنند.
او در آخر تصریح کرد: نوجوانان، اثری مناسب زمان خود می خواهند؛ آنها خواستار آشنایی با حافظ و اثرش در چارچوب هایی نوتر و خلاقانه تر و مخصوص به خود هستند؛ از این رو، زمانی می توانیم میان نوجوان و میراث نیاکانش پیوند برقرار نماییم که این گنجینه های پرارزش را در بسته بندی زیبا و جذاب و متناسب با سلیقه اش به او هدیه دهیم و آنرا به عنصری جاری و پویا در فضای تنفس و حیات نسل جوان تبدیل نماییم.
منبع: خط رند ۹۱۲
